ورود عربستان به رقابت خودرویی در مسیر بدون نفت
در میانه تحولات اقتصادی خاورمیانه، عربستان سعودی یکی از بلندپروازانه‌ترین طرح‌های صنعتی خود را کلید زده است: تولید خودروی ملی با تمرکز بر انرژی‌های نو. این اقدام در چارچوب برنامه توسعه‌ای «چشم‌انداز ۲۰۳۰» طراحی شده؛ طرحی که به ابتکار ولیعهد محمد بن‌سلمان به‌منظور کاهش وابستگی اقتصاد این کشور به نفت تدوین شده است. هرچند مسیر تحقق این هدف با موانع متعددی همراه است، اما ریاض در تلاش است با سرمایه‌گذاری‌های گسترده، جایگاه خود را در عرصه خودروسازی منطقه‌ای و جهانی تثبیت کند.
با تغییر روندهای جهانی و تمرکز بر انرژی‌های پایدار، کشورهای نفت‌خیز منطقه به دنبال راه‌های تازه‌ای برای رشد اقتصادی هستند. عربستان و امارات با رویکردی تازه، تلاش دارند نقش خود را در اقتصاد جهانی بازتعریف کنند؛ عربستان نیز با تمرکز بر صنایعی همچون گردشگری، معدن، فناوری‌های نو و اکنون صنعت خودرو، مسیر تازه‌ای برای تنوع‌بخشی به درآمدهای خود ترسیم کرده است.
سرمایه‌گذاری عربستان در صنعت خودرو علاوه‌بر تنوع اقتصادی، اهدافی همچون ایجاد اشتغال، انتقال فناوری و حضور در زنجیره جهانی ارزش خودرو را دنبال می‌کند. با وجود نبود زیرساخت‌های گسترده صنعتی، عربستان تصمیم گرفته این صنعت را به یکی از ارکان آینده اقتصادی خود تبدیل کند؛ تصمیمی که در کنار منابع مالی قدرتمند، با تکیه بر نیروی جوان کشور و مشارکت برندهای بین‌المللی شکل گرفته است.
بیش از ۶۰ درصد جمعیت عربستان زیر ۳۵ سال سن دارند؛ بنابراین توسعه این صنعت می‌تواند فرصت‌های شغلی قابل‌توجهی در حوزه‌های گوناگون از تولید و مهندسی گرفته تا خدمات پس از فروش ایجاد کند. همکاری با شرکت‌های جهانی همچنین به بهبود جایگاه بین‌المللی عربستان به‌عنوان کشوری نوآور و صنعتی کمک می‌کند.
در سال‌های اخیر، عربستان سرمایه‌گذاری کلانی در شرکت آمریکایی Lucid Motors انجام داده و برند ملی Ceer را نیز با همکاری فاکسکان تایوان راه‌اندازی کرده است. کارخانه Lucid در شهر اقتصادی ملک عبدالله احداث شده و قرار است از سال ۲۰۲۶ حدود ۱۵۰ هزار خودرو در سال تولید کند. هدف نهایی اما تولید نیم میلیون خودروی برقی تا سال ۲۰۳۰ است. Ceer نیز نخستین محصول خود را در سال ۲۰۲۵ به بازار عرضه خواهد کرد.
حضور شرکت‌هایی مانند هیوندای کره جنوبی و پیرلی ایتالیا در پروژه‌های مشترک با صندوق سرمایه‌گذاری عمومی عربستان (PIF)، حاکی از برنامه‌ریزی سعودی‌ها برای شکل‌دهی به یک زنجیره تولیدی منسجم و فراتر از مونتاژ صرف است. صندوق PIF با دارایی بیش از ۷۰۰ میلیارد دلار یکی از قدرتمندترین ابزارهای مالی عربستان در مسیر صنعتی‌سازی محسوب می‌شود.
دسترسی به بنادر مهمی همچون بندر ملک عبدالله و بندر اسلامی جده، موقعیت استراتژیکی برای صادرات خودرو از مسیر دریای سرخ فراهم کرده است. دولت سعودی همچنین با سیاست‌های حمایتی مانند معافیت مالیاتی و خرید تضمینی (از جمله سفارش ۱۰۰ هزار دستگاه از Lucid)، سرمایه‌گذاران خارجی را به حضور در بازار داخلی ترغیب می‌کند.
موانع مسیر: از زیرساخت تا دانش فنی
با وجود این اقدامات، عربستان همچنان با چالش‌های مهمی مواجه است. ضعف زیرساخت صنعتی به‌ویژه در تولید قطعات کلیدی مانند سیستم‌های تعلیق و تجهیزات الکترونیکی، موجب شده بسیاری از اجزای مورد نیاز وارداتی باشند. کارخانه Lucid در حال حاضر صرفاً مونتاژ کیت‌های وارداتی از آمریکا را انجام می‌دهد.
کمبود نیروی متخصص نیز یکی دیگر از مشکلات اصلی در مسیر توسعه این صنعت است. تربیت مهندس، تکنسین، و ایجاد زنجیره تأمین داخلی همچنان نیازمند زمان و برنامه‌ریزی است. علاوه‌براین، تولید خودروهای برقی نیازمند دسترسی به مواد معدنی استراتژیک نظیر لیتیوم است که در عربستان به‌صورت طبیعی وجود ندارد. این کشور برای رفع این نیاز به واردات یا فناوری‌های استخراج جدید متوسل شده که با ریسک‌های ژئوپلیتیکی و فناورانه همراه است.
در نتیجه، اگرچه عربستان قصد دارد زنجیره کامل تولید خودرو را در داخل کشور توسعه دهد، اما تا اطلاع ثانوی مدل‌های مونتاژی مانند SKD می‌توانند بخش عمده‌ای از تولیدات را شکل دهند که ارزش افزوده محدودی برای اقتصاد داخلی ایجاد می‌کنند.
رقابت با ایران در صنعت خودرو
در سوی دیگر منطقه، ایران با بیش از نیم قرن سابقه در صنعت خودروسازی، یکی از بازیگران اصلی در غرب آسیا به شمار می‌رود. اما تحریم‌های بین‌المللی، ساختار دولتی و محدودیت‌های فناورانه باعث شده این صنعت طی سال‌های اخیر از رشد جهانی بازبماند. در حالی‌که عربستان با استفاده از سرمایه خارجی و تمرکز بر خودروهای برقی به آینده می‌نگرد، صنعت خودروی ایران همچنان با چالش‌هایی مانند قیمت‌گذاری دستوری، ضعف کیفی، و نبود ارتباط مؤثر با برندهای جهانی روبروست.
با این تفاوت‌های بنیادی، رقابت میان دو کشور در صنعت خودرو، نمادی از تفاوت نگاه راهبردی و ساختار اقتصادی است. این پرسش مطرح است که آیا عربستان با شتاب سرمایه‌گذاری خود می‌تواند جایگاه ایران را در منطقه تصاحب کند؟ یا ایران با اصلاحات ساختاری و بهره‌گیری از توان داخلی، می‌تواند دوباره به صدر بازگردد؟
پاسخ به این سوالات در گروی تصمیم‌گیری‌های کلان اقتصادی و سیاسی است. عربستان راهی دشوار اما پرامید در پیش دارد و ایران نیز با بازنگری در سیاست‌ها می‌تواند سهمی مؤثر در آینده صنعت خودرو داشته باشد. اما زمان، مهم‌ترین عامل تعیین‌کننده در این رقابت است.
منبع خبر: دنیای اقتصاد