دماسنج بازار وارداتی‌ها
حدود دو سال از ورود نخستین محموله خودروهای خارجی -پس از لغو ممنوعیت واردات – می‌گذرد و در‌حالی‌که تمایل بازار به سمت برندهای معتبر آسیایی و اروپایی است، مدل‌های چینی دارای بیشترین فراوانی در لیست خودروهای واردشده به کشور هستند. واردات خودرو پس از ممنوعیتی چهارساله، در اردیبهشت ۱۴۰۱ آزاد شد و هدف سیاستگذار از لغو این ممنوعیت، تنظیم بازار خودرو و ایجاد رقابت در این بازار بود. در ابتدای آزادسازی واردات، وعده‌های جذابی مبنی بر واردات گسترده خودرو و ورود خودروهای اقتصادی زیر ۱۰هزار دلار به شهروندان داده شد، اما تا به امروز که دو سال از ورود نخستین محموله خودروهای خارجی به کشور (در دور جدید واردات) می‌گذرد، تقریبا هیچ یک از وعده‌های سیاستگذاران عملی نشده است.
آنچه در عمل رخ داده، وارداتی کنترل‌شده است که حجم اعظم آن را مدل‌های چینی (متعلق به برندهای چینی) تشکیل می‌دهند. هرچند در سبد خودروهای واردشده به کشور، برندهای آسیایی معتبر و اروپایی‌ها نیز دیده می‌شوند، اما خودروهای چینی در صدر جدول آماری واردات قرار دارند.
آن‌طور که فعالان بازار خودروهای وارداتی می‌گویند، بیشترین ارز اختصاص‌یافته به واردات خودرو طی دو سال گذشته، نصیب چینی‌ها شده است؛ بنابراین خودروهای چینی دارای سهم اعظم در سبد خودروهای واردشده به کشور هستند.
اصلا شروع واردات خودرو – پس از لغو ممنوعیت چهارساله – با چینی‌ها بود، به نحوی که نخستین خودرویی که به کشور وارد شد، چانگان بود. در ادامه نیز برندهای چینی دیگری ثبت سفارش و وارد کشور شدند تا به‌نوعی موتور واردات خودرو با سوخت چینی گرم شود و راه بیفتد.
شرایط به شکلی بود که گمان می‌رفت سیاستگذاران دنبال وارداتی تمام‌چینی هستند، اما با ورود برخی برندهای غیرچینی، این فرضیه رد شد.
با‌این‌حال، آنچه تا به امروز رخ داده این است که برندهای چینی سهم اعظم واردات خودرو به ایران را در دو سال گذشته به خود اختصاص داده‌اند. طبق گفته فعالان عرصه واردات، این روند همچنان نیز ادامه دارد، به نحوی که کماکان بیشتر ارز اختصاص‌یافته به واردات به سمت خودروهای چینی هدایت می‌شود.
طبق آنچه در اطلاعیه‌های سامانه یکپارچه واردات خودرو به چشم می‌آید، شرکت‌های خودروسازی بزرگ کشور نیز بیشترین حجم از واردات خود را به مدل‌های چینی اختصاص داده‌اند.
طبق آیین‌نامه واردات خودرو، شرکت‌های خودروساز وابسته به دولت و خصوصی‌ها نیز مجوز واردات دارند و آمار می‌گوید آنها بیشتر متمایل به ورود خودروهای چینی هستند.
ایران‌خودرو، سایپا و پارسخودرو به عنوان سه خودروساز اصلی کشور که دولت سهامدار آنهاست، وارداتی تمام‌چینی تا به امروز داشته‌اند، هرچند البته در برنامه‌های خود واردات برندهای غیرچینی را هم به طور اندک گنجانده‌اند.
شرکت‌های خودروساز بزرگ بخش خصوصی نیز سهم اعظم واردات خود را به مدل‌های چینی اختصاص داده‌اند، چه آنکه خودروهای چینی مونتاژ می‌کنند. در بین شرکت‌های غیر خودروسازی که مجوز واردات گرفته‌اند نیز واردات مدل‌های چینی به چشم می‌آید. هرچند در جمع واردات این شرکت‌ها، برندهای معتبر آسیایی و اروپایی مانند تویوتا، فولکس، هیوندایی، کیا، آئودی و نیسان دیده می‌شود، اما چینی‌ها نیز سهم ملموسی در سبد واردات آنها دارند.
مرور اطلاعیه‌های سامانه یکپارچه فروش خودروهای وارداتی نشان می‌دهد نزدیک به ۲۰ برند واردشده به کشور تا به امروز، چینی هستند. به عنوان مثال، ایران‌خودرو محصولات دانگ فنگ را وارد می‌کند و سایپا و پارسخودرو خودروهایی متعلق به چانگان، زوتی و سینوگلد را وارد کرده‌اند.
در بین شرکت‌های خودروساز بخش خصوصی، مدیران‌خودرو که محصولات چری را در ایران مونتاژ می‌کند، خودروهایی از همین برند را وارد کرده است. کرمان‌موتور نیز علاوه بر واردات هیوندای، خودروهایی چینی مانند جک و کی‌ام‌سی را وارد می‌کند.
در سبد خودروهای وارداتی گروه بهمن نیز محصولاتی چینی مانند هونگچی به چشم می‌آید. همچنین شرکت بخش خصوصی مونتاژکننده لاماری، محصولی از همین برند را وارد کرده است.
واردات خودروهای چینی فقط به مدل‌های بنزینی محدود نمی‌شود، چه آنکه سهم اعظم خودروهای برقی واردشده به کشور را نیز چینی‌ها در اختیار دارند.
طبق آمار تفکیک‌شده واردات خودرو در پایان شهریور امسال، حدود ۶۰درصد از خودروهای واردشده به کشور توسط چهار واردکننده اصلی، مدل‌های چینی هستند.
در مجموع به نظر می‌رسد سیاستگذاران نیز به دلایلی که در ادامه گزارش به آنها پرداخته‌ایم، بی میل به پرچمداری چینی‌ها در لشکر خودروهای خارجی وارداتی به ایران نیستند.این در شرایطی است که رفتار ثبت‌نام‌کنندگان خودروهای وارداتی طی حدودا دو سال گذشته نشان می‌دهد بازار چندان میلی به خودروهای چینی ندارد.
نخستین مرحله از فروش خودروهای وارداتی به کشور (پس از لغو ممنوعیت چهارساله) اسفند ۱۴۰۱ برگزار شد که پس از غربالگری ثبت‌نام‌کنندگان، درنهایت ۳۳هزار نفر به عنوان متقاضی نهایی خودروهای وارداتی انتخاب شدند.
سیاستگذار پس از مشخص شدن متقاضیان نهایی، چند مرحله فراخوان تکمیل ثبت‌نام برگزار کرد تا ۳۳هزار نفر موردنظر، خودروی دلخواهشان را از بین مدل‌های عرضه‌شده برگزینند. این در حالی بود که خودروهای چینی خریدار چندانی نداشتند و کمتر متقاضی‌ای این خودروها را انتخاب می‌کرد.
کار تا جایی پیش رفت که خودروهای چینی به‌اصطلاح روی دست واردکنندگان ماندند، زیرا متقاضیان پس از چهار سال ممنوعیت واردات، منتظر عرضه مدل‌هایی از برندهای معتبر آسیایی و اروپایی بودند و هستند. به واسطه سال‌ها مونتاژ خودروهای چینی در ایران، مشتریان زیروبم این خودروها را می‌دانند و چون به مشکلات کیفی و همچنین چالش خدمات پس از فروششان آگاه هستند، سعی می‌کنند در بازار خودروهای وارداتی به سمت چینی‌ها نروند.
چرا چینی؟
اما چرا سیاستگذاران میل به واردات خودروهای چینی دارند و سهم برندهای معتبر غیرچینی در سبد واردات کمرنگ است؟
دلایل مختلفی در این مورد وجود دارد که به نظر می‌رسد مهم‌ترین آنها روابط سیاسی و اقتصادی نزدیک ایران و چین و ذخیره ارز حاصل از فروش نفت ایران به چین در این کشور است.
ایران از میانه سال ۹۷ گرفتار تحریم‌هایی سنگین است که دولت آمریکا در دوران ریاست‌جمهوری دونالد ترامپ، آنها را برقرار کرد.
تحریم علاوه بر اینکه سبب شده خودروسازان خارجی (غیر از تعداد محدودی از شرکت‌های چینی) ارتباط خود با خودروسازی ایران را قطع کنند، نقل‌و‌انتقال رسمی پول را نیز بسیار سخت و به نوعی ناممکن کرده است.
هرچند واردات خودروهای کامل به ایران مشمول تحریم نیست، اما اولا بسیاری از خودروسازان معتبر ریسک کار کردن با ایران را در دوران تحریم نمی‌پذیرند و ثانیا چالش نقل‌و‌انتقال پول اجازه نمی‌دهد واردات خودروهای غیرچینی به کشور در مسیری طبیعی و بی‌دردسر انجام شود.
همین تعداد نسبتا اندک خودروهای غیرچینی واردشده به کشور نیز معمولا از مبدا چین یا کشورهای حاشیه خلیج فارس به ایران آمده‌اند، زیرا مسیر مستقیم به‌نوعی مسدود است. با وجود آنکه چین در تحریم‌های ایران شراکت دارد، اما به‌هر‌حال مسیرهایی را برای ارتباط اقتصادی با کشور باز گذاشته و خودرو نیز از همین مسیرها می‌آید.
در واقع واردات خودرو از چین، به اندازه واردات از دیگر کشورها سخت نیست؛ بنابراین به طور طبیعی، بیشتر واردکنندگان به سمت واردات از چین رفته‌اند.
مساله دیگر به پول نفت ایران در چین مربوط می‌شود. گفته می‌شود چینی‌ها به دلیل تحریم، از پرداخت پول نفت ایران خودداری می‌کنند و در عوض، تهاتر کالا انجام می‌دهند.
ماجرا از این قرار است که چینی‌ها در عوض پول نفتی که ایران به آنها می‌فروشد، کالا می‌دهد و خودرو نیز یکی از آنهاست. بنابراین، واردکنندگان با توجه به این شیوه، دردسر کمتری را برای واردات از چین، نسبت به دیگر کشورها دارند و از همین رو، اکثرا به سمت چین متمایل شده‌اند.
این مساله را نیز نباید فراموش کرد که روابط اقتصادی و سیاسی نزدیک ایران و چین در هجوم خودروهای وارداتی چینی به کشور بی‌تاثیر نیست.
در واقع ممکن است سیاستگذاران داخلی هماهنگ با چینی‌ها، به‌عمد فرمان واردات خودرو را به سمت چین چرخانده باشند تا از این راه به تحکیم روابط دو طرف کمک کنند.
در کنار دلایلی که ذکر شد، ممکن است پای مسائلی دیگر نیز در میان باشد، ازجمله قیمت پایین‌تر خودروهای چینی نسبت به دیگر برندها.
به‌هر‌حال با توجه به قیمت ارز در ایران و اعمال تعرفه‌های سنگین، قیمت تمام‌شده خودروهای وارداتی از دیگر کشورها بالاست و طبعا میزان دسترسی شهروندان به آنها محدود است.
از همین رو، شاید این سناریو مطرح باشد که یکی از اهداف سیاستگذاران مبنی بر اختصاص سهم اعظم واردات به چینی‌ها، عرضه خودروهای وارداتی ارزان‌تر به کشور و دسترسی بیشتر به این خودروهاست.
این در حالی است که استقبال چندانی از خودروهای وارداتی چینی نشده و نمی‌شود. اصلا برای افکار عمومی این پرسش ایجاد شده که کشوری با آمار مونتاژ بالغ بر ۲۵۰هزار دستگاه خودروی سواری چینی در سال، چرا باید سهم اعظم واردات را به مدل‌های چینی اختصاص دهد و اصلا چرا باید خودروی چینی وارد کند؟
منبع خبر: دنیای اقتصاد