انتظار صنعت خودرو برای شریک خارجی
دنیای اقتصاد : چشم‌انداز مثبت مذاکرات ایران و آمریکا، امیدها برای جذب سرمایه‌گذاری خارجی در صنعت خودرو را احیا کرده است. هرچند چالش‌هایی مانند بوروکراسی و تجربیات ناموفق گذشته همچنان باقی است، اما ظرفیت‌های داخلی، موقعیت استراتژیک و واگذاری مدیریت به بخش خصوصی، ایران را به گزینه‌ای جذاب برای خودروسازان جهانی تبدیل می‌کند.
با آغاز مجدد گفت‌وگوها میان ایران و ایالات متحده در عمان، تحلیلگران اقتصادی بار دیگر احتمال گشایش در مسیر جذب سرمایه‌گذاری خارجی را مطرح کرده‌اند. در صورت ثمربخشی این مذاکرات، انتظار می‌رود میزان ورود سرمایه به کشور به ویژه در بخش‌هایی نظیر صنعت خودرو با رشد قابل توجهی همراه شود. از سوی دیگر، نام‌گذاری سال جاری با محوریت «سرمایه‌گذاری برای تولید» نشان از اولویت بالای این موضوع در دستور کار سیاست‌گذاران دارد. پیش‌تر تمرکز بر سرمایه‌گذاری داخلی در صنعت خودرو معطوف شده بود، اما این گزارش به بررسی چشم‌انداز جذب سرمایه‌گذاری خارجی در این صنعت، با نگاهی به روند مذاکرات سیاسی اخیر، می‌پردازد.
در گذشته نیز نمونه‌هایی از ورود سرمایه خارجی به صنعت خودروی کشور وجود داشته، اما به دلایل مختلفی از جمله ساختار دولتی این صنعت و دخالت‌های گسترده حاکمیتی، اغلب این تلاش‌ها به نتیجه مطلوب نرسیده‌اند. وابستگی شرکت‌های خودروسازی به سیاست‌های دولتی و عدم استقلال مدیریتی، موجب کاهش جذابیت این بخش برای سرمایه‌گذاران بین‌المللی شده و در نهایت ایران را از فهرست اولویت‌های آن‌ها خارج کرده است.
در حال حاضر، بیش از هر زمان دیگری، صنعت خودرو ایران برای بقا و توسعه نیازمند منابع مالی تازه و انتقال فناوری‌های نوین از مسیر سرمایه‌گذاری خارجی است. این در حالی‌ست که فقدان مشارکت‌های مؤثر بین‌المللی، موجب عقب‌ماندگی فناورانه و حذف ایران از زنجیره جهانی تولید خودرو شده است. اگرچه امیدواری‌هایی نسبت به باز شدن مسیرهای جدید همکاری ایجاد شده، اما تحقق آن منوط به عبور از موانعی‌ست که همچنان پابرجا هستند.
یکی از اصلی‌ترین موانع، پیچیدگی‌های اداری، تغییرات مکرر در سیاست‌های اقتصادی، و نفوذ گروه‌های ذی‌نفع است. حتی در دوره پسابرجام که زمینه تعامل با شرکت‌های بین‌المللی فراهم شد، بسیاری از قراردادهای همکاری به دلیل فشارهای داخلی و ناهماهنگی در سطوح اجرایی و سیاسی، متوقف ماندند یا از مسیر اصلی خود منحرف شدند.
همچنین ساختار دولتی صنعت خودرو، عدم شفافیت مقررات، محدودیت‌های انتقال ارز و الزامات داخلی‌سازی، همگی از عواملی هستند که موجب کاهش انگیزه سرمایه‌گذاران خارجی می‌شوند. بررسی شاخص‌های بین‌المللی نیز نشان می‌دهد ایران در زمینه سهولت کسب‌وکار جایگاه مطلوبی ندارد. برای سرمایه‌گذارانی که به دنبال محیطی پایدار و قابل پیش‌بینی هستند، این شرایط مطلوب نیست.
از سوی دیگر، تجربه‌های تلخ همکاری‌های پیشین با شرکت‌های خودروسازی خارجی نیز نوعی بی‌اعتمادی دوطرفه ایجاد کرده است. خروج برندهایی مانند رنو و پژو در پی بازگشت تحریم‌ها در سال ۱۳۹۷، نه‌تنها منجر به خسارت‌های اقتصادی شد، بلکه نگاه محتاطانه‌ای را در میان سرمایه‌گذاران خارجی نسبت به ایران ایجاد کرده است.
با وجود این چالش‌ها، ظرفیت‌های بالقوه قابل توجهی نیز در صنعت خودروی ایران وجود دارد که در صورت رفع موانع، می‌تواند بستر مناسبی برای جذب سرمایه‌گذاری بین‌المللی فراهم کند. موقعیت جغرافیایی ایران و دسترسی به بازارهای منطقه‌ای، یکی از مزیت‌های رقابتی کلیدی است. کشورهای همجوار با ایران، با جمعیتی بالغ بر صدها میلیون نفر، بازار بالقوه‌ای برای صادرات خودرو به‌شمار می‌روند.
علاوه بر این، صنعت خودروی ایران از سابقه‌ای بیش از نیم قرن برخوردار بوده و دارای زیرساخت‌های صنعتی گسترده‌ای است. ظرفیت اسمی تولید سالانه بیش از دو میلیون دستگاه خودرو، وجود خطوط تولید قابل ارتقا، و شبکه وسیع قطعه‌سازی، از جمله نقاط قوت این بخش به‌شمار می‌آیند.
بازار داخلی ایران نیز با جمعیتی بالغ بر ۸۵ میلیون نفر، از جمله بزرگ‌ترین بازارهای خودرو در منطقه محسوب می‌شود و هنوز به مرحله اشباع نرسیده است. ترکیب این بازار بالقوه با نیروی انسانی تحصیل‌کرده، مقرون‌به‌صرفه بودن نیروی کار، دسترسی به انرژی ارزان و مواد اولیه داخلی، مزایای چشم‌گیری را برای سرمایه‌گذاران فراهم می‌آورد.
نکته مهم دیگر، تحولی است که اخیراً در سطح مدیریتی بزرگ‌ترین خودروساز کشور رخ داده است. واگذاری مدیریت این شرکت به بخش غیردولتی، فضای جدیدی را برای تعامل مستقیم با سرمایه‌گذاران خارجی ایجاد کرده است. اعلام تمایل مدیران جدید به توسعه همکاری‌های بین‌المللی، نشان از رویکرد متفاوتی دارد که می‌تواند زمینه‌ساز ورود دوباره شرکت‌های بزرگ جهانی به صنعت خودروی ایران باشد.
در نهایت، هرچند مسیر جذب سرمایه‌گذاری خارجی در صنعت خودروی کشور با چالش‌هایی همراه است، اما در صورت فراهم شدن شرایط سیاسی، اقتصادی و حقوقی مناسب، این صنعت می‌تواند بار دیگر به یکی از مقاصد جذاب برای سرمایه‌گذاران بین‌المللی تبدیل شود.