سنسور دور موتور چیست و چه وظیفه‌ای دارد؟

سنسور دور موتور، یکی از مهم‌ترین قطعات الکترونیکی در خودرو است که وظیفه‌اش اندازه‌گیری سرعت چرخش میل‌لنگ و ارسال اطلاعات آن به ECU (کامپیوتر مرکزی خودرو) می‌باشد. به زبان ساده، این سنسور مثل یک “گوش دقیق” برای مغز خودرو عمل می‌کند تا بداند موتور با چه سرعتی می‌چرخد و بر اساس آن، زمان پاشش سوخت و جرقه را تنظیم کند.

سنسور دور موتور وظیفه دارد تعداد دورهای میل‌لنگ را در هر دقیقه (RPM) محاسبه کرده و به واحد کنترل الکترونیکی (ECU) ارسال کند. ECU از این داده برای کنترل میزان تزریق سوخت، زمان جرقه زدن شمع‌ها و حتی کارکرد برخی سیستم‌های ایمنی مانند ABS استفاده می‌کند. اگر این سنسور به درستی کار نکند، موتور نمی‌داند چه زمانی باید سوخت و جرقه را تنظیم کند و در نتیجه عملکرد خودرو مختل می‌شود.

نحوه عملکرد سنسور دور موتور

سنسور دور موتور معمولاً در مقابل چرخ‌دنده فلایویل نصب می‌شود. این چرخ‌دنده هنگام چرخش میل‌لنگ، دندانه‌هایی دارد که از مقابل نوک سنسور عبور می‌کنند. با هر عبور، در میدان مغناطیسی سنسور تغییر ایجاد می‌شود و این تغییر به صورت سیگنال الکتریکی به ECU ارسال می‌گردد.

ساختار و اجزای داخلی سنسور

سنسور از سه بخش اصلی تشکیل شده است:

1. هسته آهنی: برای تقویت میدان مغناطیسی

2. سیم‌پیچ یا مبدل مغناطیسی

3. بدنه پلاستیکی و سوکت اتصال به سیم‌کشی

در برخی مدل‌ها، درون سنسور تراشه‌ای وجود دارد که میدان مغناطیسی را به پالس دیجیتال تبدیل می‌کند.

نحوه ارسال سیگنال به ECU

وقتی میل‌لنگ می‌چرخد، سنسور تغییرات میدان مغناطیسی را به پالس‌های متناوب تبدیل می‌کند. ECU این پالس‌ها را تحلیل می‌کند تا بفهمد سرعت چرخش موتور چقدر است. بر اساس این داده، ECU فرمان تزریق سوخت و زمان‌بندی جرقه را صادر می‌کند.

انواع سنسور دور موتور

سنسورهای دور موتور در دو نوع اصلی تولید می‌شوند:

سنسور القایی (Inductive Sensor)

این نوع سنسور بدون نیاز به منبع تغذیه جداگانه کار می‌کند. با عبور دندانه‌های فلایویل از مقابل هسته سنسور، جریان القایی تولید می‌شود.

مزایا: ساده، ارزان و بادوام
معایب: حساس به فاصله و سرعت چرخش کم

سنسور مغناطیسی (Hall Sensor)

این سنسور دارای منبع تغذیه (مثلاً ۵ یا ۱۲ ولت) است و بر اساس اثر هال عمل می‌کند. خروجی آن به صورت سیگنال دیجیتال است.

مزایا: دقت بالا در سرعت‌های پایین
معایب: قیمت بالاتر و حساس به نویز الکتریکی

ویژگی	سنسور القایی	سنسور مغناطیسی
نوع سیگنال خروجی	آنالوگ	دیجیتال
منبع تغذیه	ندارد	دارد
دقت در سرعت پایین	کمتر	بیشتر
قیمت	ارزان‌تر	گران‌تر

محل قرارگیری سنسور دور موتور در خودرو

سنسور معمولاً در بخش جلویی یا پشتی موتور و در نزدیکی فلایویل قرار دارد.

در خودروهای داخلی

در خودروهایی مانند پژو، سمند و پراید، سنسور معمولاً در قسمت بالای گیربکس و روبه‌روی فلایویل نصب می‌شود.

در خودروهای خارجی

در خودروهای مدرن‌تر مانند رنو یا تویوتا، ممکن است در قسمت جلوی موتور یا کنار میل‌سوپاپ نصب شود تا دقت بیشتری داشته باشد.

علائم خرابی سنسور دور موتور

خرابی این قطعه می‌تواند مشکلات مختلفی ایجاد کند. مهم‌ترین نشانه‌ها عبارتند از:

1. سخت روشن شدن موتور
   وقتی سنسور سیگنال صحیحی نفرستد، ECU نمی‌تواند زمان مناسب جرقه را تشخیص دهد و خودرو دیر روشن می‌شود.
2. خاموش شدن ناگهانی خودرو
   در حین رانندگی ممکن است موتور ناگهان خاموش شود؛ چون ECU اطلاعات دور موتور را از دست داده است.
3. کار نکردن کیلومترشمار
   در برخی خودروها، اطلاعات سنسور دور موتور برای کیلومترشمار هم استفاده می‌شود. اگر کیلومتر از کار افتاد، یکی از مظنون‌ها همین سنسور است.
4. افزایش مصرف سوخت
   ECU بدون داده صحیح از دور موتور نمی‌تواند میزان سوخت مناسب را تنظیم کند، در نتیجه مصرف بالا می‌رود.
5. روشن شدن چراغ چک موتور
   این علامت عمومی خرابی سنسورهای مختلف است و معمولاً با دستگاه دیاگ قابل تشخیص است.

دلایل خرابی سنسور دور موتور

چند علت متداول وجود دارد:

آلودگی یا زنگ‌زدگی چرخ دنده فلایویل: تجمع گردوغبار یا روغن باعث می‌شود سنسور نتواند تغییرات میدان مغناطیسی را به درستی بخواند.

قطعی سیم یا سوکت سنسور: سوکت لق یا سیم پوسیده می‌تواند ارتباط سنسور با ECU را قطع کند.

ضربه یا گرمای بیش از حد موتور: گرمای زیاد یا تماس با اجسام سخت ممکن است باعث آسیب داخلی به سنسور شود.

نحوه تست و عیب‌یابی سنسور دور موتور

تست با مولتی‌متر

مولتی‌متر را روی حالت اهم قرار دهید و مقاومت بین پایه‌های سنسور را اندازه بگیرید. عدد نرمال معمولاً بین ۵۰۰ تا ۱۰۰۰ اهم است.

بررسی مقاومت اهمی سنسور: اگر مقدار نمایش داده شده بی‌نهایت یا صفر باشد، یعنی سنسور سوخته یا اتصال قطع شده است.

بررسی سیگنال با اسیلوسکوپ: در تعمیرگاه‌های حرفه‌ای، با اسیلوسکوپ شکل موج سنسور بررسی می‌شود. اگر موج ناهماهنگ یا نامنظم باشد، سنسور خراب است.

مراحل تعویض سنسور

1. قطع کردن باتری خودرو

2. جدا کردن سوکت سنسور

3. باز کردن پیچ نگهدارنده

4. خارج کردن سنسور قدیمی

5. نصب سنسور جدید و بستن پیچ‌ها

نکات مهم هنگام نصب سنسور دور موتور

• از تمیز بودن محل نصب اطمینان حاصل کنید.

• فاصله سنسور با فلایویل باید طبق دفترچه فنی تنظیم شود (معمولاً ۰٫۵ تا ۱ میلی‌متر).

• سیم‌کشی را از مسیر گرما و روغن دور نگه دارید.

نکات نگهداری و افزایش عمر سنسور

• به موقع سرویس موتور را انجام دهید.

• از شست‌وشوی موتور با فشار زیاد در قسمت سنسور خودداری کنید.

• در زمان تعمیرات موتور، مراقب ضربه خوردن به سنسور باشید.

تفاوت سنسور دور موتور با سنسور میل‌سوپاپ

هر دو سنسور در هماهنگی موتور نقش دارند اما وظایف متفاوتی دارند.
سنسور دور موتور، موقعیت میل‌لنگ را می‌سنجد، در حالی که سنسور میل‌سوپاپ موقعیت سوپاپ‌ها را تشخیص می‌دهد. ECU با ترکیب داده‌های هر دو، زمان دقیق احتراق را محاسبه می‌کند.

نقش سنسور دور موتور در کاهش مصرف سوخت

وقتی ECU اطلاعات دقیق از دور موتور داشته باشد، می‌تواند تزریق سوخت را در هر لحظه تنظیم کند. به همین دلیل، سنسور سالم به معنی عملکرد اقتصادی‌تر موتور است.

قیمت و برندهای معروف سنسور دور موتور در بازار ایران

قیمت سنسور دور موتور بسته به نوع خودرو بین ۳۰۰ تا ۹۰۰ هزار تومان متغیر است.
برندهای معروف شامل بوش (Bosch)، والئو (Valeo)، و ساژم (Sagem) هستند.
در خودروهای داخلی معمولاً برندهای ایساکو، مگنتی مارلی و کروز استفاده می‌شوند.

سخن پایانی

سنسور دور موتور مثل قلب تپنده سیستم الکترونیکی خودرو است. اگر دچار نقص شود، عملکرد کلی موتور به هم می‌ریزد. با کمی دقت و نگهداری می‌توان از خرابی زودهنگام آن جلوگیری کرد و عمر مفید خودرو را افزایش داد.

سوالات متداول (FAQ)

اگر سنسور دور موتور خراب شود، ماشین روشن می‌شود؟

در اغلب خودروها، نه. چون ECU بدون داده این سنسور نمی‌تواند زمان جرقه را تنظیم کند.

آیا می‌توان بدون دیاگ خرابی سنسور را تشخیص داد؟

تا حدودی بله. اگر ماشین ناگهانی خاموش می‌شود یا کیلومتر از کار افتاده، احتمال خرابی سنسور زیاد است.

عمر مفید سنسور دور موتور چقدر است؟

در شرایط عادی حدود ۵ تا ۸ سال دوام دارد.

آیا تمیز کردن سنسور مشکل را حل می‌کند؟

اگر آلودگی یا جرم باعث خطا شده باشد، بله. اما اگر سوخته باشد باید تعویض شود.

آیا می‌توان سنسور دور موتور را تعمیر کرد؟

به‌طور معمول خیر، چون قطعه‌ای الکترونیکی و حساس است. بهترین کار تعویض آن است.