حذف کارت سوخت بنزین و جایگزینی آن با کارت بانکی
طرح حذف کارت سوخت بنزین، پس از ماه ها بررسی و گمانه زنی، از ابتدای خرداد ماه ۱۴۰۴ به صورت آزمایشی در تهران آغاز شد. این طرح که بر اساس تبصره ۳ قانون بودجه سال ۱۴۰۴ تصویب شده است و قرار است سهمیه بنزین افراد را از طریق کارت بانکی و یک اپلیکیشن موبایلی مدیریت کند. هدف اصلی دولت، کاهش قاچاق سوخت، هدفمند سازی یارانه ها، و اجرای سیستم قیمت پلکانی برای مصرف کنندگان بیش از سهمیه است. با این حال، چالش هایی مانند دسترسی نا متعادل به فناوری و احتمال نارضایتی عمومی، آینده این طرح را تحت الشعاع قرار داده است .
کارت سوخت بنزین، ابزاری برای کنترل مصرف و توزیع عادلانه یارانه ها در ایران بوده که پس از چند دهه استفاده، اکنون در حال جایگزینی با سیستمی جدید است. این تغییر، بخشی از سیاست های اقتصادی دولت برای مقابله با قاچاق سوخت و بهبود هدفمند سازی یارانه ها است. با شروع آزمایشی طرح در تهران، سوالاتی پیرامون نحوه عملکرد، تأثیرات اقتصادی، و پیامدهای اجتماعی آن مطرح شده است.
کارت سوخت در ایران
سیستم کارت سوخت در ایران از سال ۱۳۸۸ با هدف جلوگیری از اتلاف منابع و مدیریت مصرف بنزین راه اندازی شد. پیش از این، سوخت بدون محدودیت و با قیمت یارانه دار عرضه میشد که منجر به سوءاستفاده و قاچاق میگردید. کارت های سوخت، سهمیه ماهانه ای (معمولاً ۶۰ لیتر) را برای هر خودرو تعیین کردند. با این حال، ناکارآمدی هایی مانند هک سیستم، فساد در توزیع کارت، و عدم پوشش کامل جایگاههای سوخت، کارآمدی این سیستم را تحت الشعاع قرار داد.
چگونگی ثبت نام در طرح جدید
در طرح جدید، کاربران باید مراحل زیر را دنبال کنند:
- نصب اپلیکیشن: افراد باید اپلیکیشن اختصاصی (هنوز نامشخص) را روی گوشی هوشمند خود نصب کنند.
- اتصال به کارت بانکی: کارت بانکی فرد به سیستم جایگاه سوخت متصل شده و سهمیه ماهانه (همان ۶۰ لیتر) به این کارت منتقل میشود.
- سوختگیری: با نزدیکشدن به پمپ بنزین، اپلیکیشن بهصورت خودکار سهمیه را فعال کرده و امکان خرید با قیمت یارانهدار را فراهم میکند.
چالش های ثبت نام :
- عدم دسترسی بخشی از جمعیت به گوشی هوشمند یا اینترنت پایدار ۳ ۵.
- مشکلات فنی در مناطق دورافتاده و جایگاههای فاقد پوشش شبکه ۱ ۸.
اهداف طرح حذف کارت سوخت
- کاهش قاچاق سوخت: با ردیابی دقیق مصرف، جلوی فروش غیرقانونی سوخت گرفته میشود.
- هدفمندسازی یارانه ها: انتقال مستقیم یارانه به حساب بانکی افراد، بهویژه کسانی که خودرو ندارند.
- اجرای قیمت پلکانی: مصرف بیش از سهمیه، قیمت بالاتری خواهد داشت، مشابه سیستم قیمت برق.
آینده طرح حذف کارت سوخت در ایران
پس از اتمام آزمایشی در تهران (تا ۴ ماه)، دولت قصد گسترش آن به سایر شهرها را دارد. پیشبینی میشود:
- تحول در مدیریت انرژی: امکان تحلیل دقیق مصرف و سیاستگذاریهای بهینه‌تر.
- مقاومت عمومی: اگر مشکلات فنی برطرف نشوند، ممکن است اعتراضاتی مشابه دوره های قبل را شاهد باشیم.
سناریوهای آینده قیمت بنزین
۱. سناریوی اول: ثبات قیمت سهمیه دار و افزایش ۵۰۰ تومانی قیمت مصرف بیش از حد (طبق برخی گزارشها) .
۲. سناریوی دوم: آزادسازی کامل قیمتها پس از کنترل تورم، که احتمال آن ضعیف است.
۳. سناریوی سوم: حفظ سیستم فعلی با نظارت دقیقتر بر مصرف.
نتیجه گیری
طرح حذف کارت سوخت بنزین در ایران، پس از سالها استفاده از سیستم سهمیه‌دار قدیمی، نشان دهنده تلاش دولت برای اصلاح ساختارهای اقتصادی و مدیریت منابع است. این طرح که با هدف کاهش قاچاق سوخت، هدفمند سازی یارانه ها و اجرای قیمت پلکانی برای مصرف بیش از حد مجاز طراحی شده، از تهران به عنوان آزمایشگاه اولیه آغاز شده است. با این حال، چالش هایی مانند نابرابری در دسترسی به فناوری، مشکلات فنی در مناطق دورافتاده و مقاومت عمومی در برابر تغییر سیستم قدیمی، همچنان پیشرو دولت است. برای موفقیت این سیاست، تکمیل زیرساختهای دیجیتال، آموزش جامع مردم و شفافیت در اعلام جزئیات اجرایی ضروری به نظر میرسد.
یکی از اهداف کلیدی این طرح، انتقال یارانه از حالت فیزیکی به دیجیتال است که میتواند عدالت اجتماعی را تقویت کند. با ردیابی مصرف از طریق کارت بانکی و اپلیکیشن موبایل، دولت امیدوار است هم از اتلاف منابع جلوگیری کند و هم گروه های آسیب پذیر را مستقیماً تحت پوشش قرار دهد. با این حال، مسائلی مانند احتمال نفوذ سیستم ها، هزینه های پنهان برای کاربران و تأثیرات تورمی احتمالی بر قیمت بنزین، همچنان مورد بحث است. برای نمونه، مصرف بیش از سهمیه با قیمت بالاتر، ممکن است فشار مالی بر خانوارها را افزایش دهد که نیازمند محاسبات دقیق و حساسیت در تعیین نرخها است.
آینده این طرح تا حد زیادی به چگونگی پاسخگویی به چالش های کوتاه مدت بستگی دارد. اگر دولت بتواند با همکاری بانکها و شرکتهای فناوری، مشکلات فنی را برطرف کند و اعتماد عمومی را جلب نماید، این سیاست میتواند الگویی برای سایر بخش های اقتصادی باشد. در غیر اینصورت، امکان تکرار مشکلات گذشته مانند اعتراضات عمومی یا فرار از سیستم وجود دارد. به طور کلی، این طرح نه تنها آزمایشی برای مدرنیزاسیون مدیریت منابع است، بلکه سنگ‌بنایی برای تحولات بزرگتر در سیاست های یارانه ای و انرژی در ایران محسوب میشود .