افزایش مهاجرت رانندگان کامیون از ایران؛ صنعت حمل‌ونقل در آستانه بحران؟
افزایش مهاجرت رانندگان کامیون از ایران به کشورهای اروپایی و کانادا، یکی از چالش‌های جدی و رو به رشد در صنعت حمل‌ونقل جاده‌ای کشور است که می‌تواند تبعات گسترده‌ای برای اقتصاد و زنجیره تأمین کالا در ایران به دنبال داشته باشد. این پدیده در سال‌های اخیر شدت یافته است و ریشه در مجموعه‌ای از عوامل اقتصادی، اجتماعی و ساختاری دارد که نیازمند توجه فوری سیاست‌گذاران و نهادهای مرتبط است.
دلایل اصلی مهاجرت رانندگان کامیون ایرانی
یکی از مهم‌ترین دلایل مهاجرت رانندگان کامیون، پایین بودن درآمد و شرایط سخت معیشتی در ایران است. نایب رییس کانون انجمن صنفی کامیونداران با اشاره به اینکه درآمد پایین و کمبود بار، رانندگان را به سمت مهاجرت سوق می‌دهد، می‌گوید بسیاری از رانندگان حتی مدیران شرکت‌های حمل‌ونقل نیز برای دریافت گواهینامه پایه یک رانندگی اقدام می‌کنند تا بتوانند از طریق آن به کشورهای اروپایی و کانادا مهاجرت کنند. این موضوع نشان می‌دهد که انگیزه اقتصادی و جستجوی فرصت‌های بهتر شغلی، محرک اصلی این روند است.
از سوی دیگر، شرایط پذیرش رانندگان ایرانی در برخی کشورها مانند آلمان و کانادا نسبت به سایر کشورها آسان‌تر شده است. به عنوان مثال، کانادا به دلیل کمبود شدید راننده کامیون، سالانه بیش از ۱۷ هزار فرصت شغلی برای رانندگان پایه یک ارائه می‌دهد و سیستم مهاجرتی این کشور نیز با تغییراتی که در سال ۲۰۲۲ اعمال کرده، رانندگان کامیون را در دسته مشاغل ماهر قرار داده است. این روند باعث شد رانندگان ماهر ایرانی بتوانند راحت‌تر وارد بازار کار کانادا شوند و شانس بیشتری برای دریافت اقامت دائم داشته باشند.
شرایط و چالش‌های رانندگان ایرانی در مسیر مهاجرت
رانندگان ایرانی برای کار در کشورهای اروپایی باید گواهینامه‌های خود را معادل‌سازی کنند و در آزمون‌های رانندگی آن کشورها شرکت نمایند. با این حال، به دلیل تجربه بالای رانندگی در شرایط سخت ایران، رانندگان ایرانی معمولاً در این آزمون‌ها موفق هستند. البته یادگیری زبان مقصد نیز یکی از چالش‌های مهم است که معمولاً در دوره‌های آموزشی پس از پذیرش به رانندگان ارائه می‌شود.
از سوی دیگر، به‌دلیل نوسازی ضعیف ناوگان حمل‌ونقل جاده‌ای و محدودیت در واردات کامیون‌های جدید، بسیاری از رانندگان ناچارند با وسایل نقلیه فرسوده و پرهزینه کار کنند. طرح نوسازی ناوگان که به منظور جایگزینی کامیون‌های فرسوده با کامیون‌های اروپایی اجرا می‌شود، به دلیل مشکلات گمرکی و الزام به اسقاط کامیون‌های قدیمی، به کندی پیش می‌رود و رانندگان را با مشکلات مالی و فنی مواجه کرده است. این شرایط سخت، انگیزه مهاجرت را در بین رانندگان افزایش داده است.
پیامدهای افزایش مهاجرت رانندگان کامیون برای ایران
صنعت حمل‌ونقل جاده‌ای، ستون فقرات اقتصاد ایران است و بیش از ۷۰ درصد بار کشور را جا به‌جا می‌کند. خروج گسترده رانندگان ماهر و باتجربه، به طور مستقیم بر کیفیت خدمات حمل‌ونقل و توان لجستیکی کشور تأثیر منفی می‌گذارد. کاهش نیروی انسانی متخصص می‌تواند منجر به افزایش هزینه‌های حمل‌ونقل، تأخیر در تحویل کالاها و حتی بحران در تأمین کالاهای اساسی شود.
استان‌هایی مانند فارس، اصفهان و خراسان رضوی که بیشترین تعداد رانندگان کامیون را دارند، به دلیل موقعیت جغرافیایی و اهمیت ترانزیتی خود، بیشترین آسیب را از این روند خواهند دید. این استان‌ها به عنوان قطب‌های حمل‌ونقل جاده‌ای، نقش کلیدی در تأمین نیازهای داخلی و صادراتی کشور ایفا می‌کنند و کاهش نیروی کار در این مناطق می‌تواند اثرات گسترده‌ای بر اقتصاد ملی داشته باشد.
فرصت‌ها و راهکارهای مقابله با بحران
با توجه به اهمیت موضوع، لازم است سیاست‌گذاران و نهادهای مرتبط به سرعت وارد عمل شوند و راهکارهای جامع و عملیاتی برای حفظ نیروی کار در صنعت حمل‌ونقل جاده‌ای ارائه دهند. برخی از این راهکارها عبارتند از:
بهبود شرایط معیشتی و افزایش درآمد رانندگان: افزایش دستمزدها، ارائه تسهیلات مالی و حمایت‌های بیمه‌ای می‌تواند انگیزه رانندگان برای ماندن در کشور را افزایش دهد.
تسریع در نوسازی ناوگان حمل‌ونقل: رفع مشکلات گمرکی و تسهیل واردات کامیون‌های جدید و استاندارد، کاهش هزینه‌های نگهداری و افزایش بهره‌وری را به دنبال خواهد داشت.
آموزش و ارتقای مهارت‌های رانندگان: برگزاری دوره‌های آموزشی تخصصی و زبان برای رانندگان، به ویژه کسانی که قصد مهاجرت دارند، می‌تواند کیفیت نیروی کار را بالا ببرد و امکان استفاده بهتر از فرصت‌های داخلی و خارجی را فراهم کند.
ایجاد فرصت‌های شغلی و توسعه زیرساخت‌ها: توسعه شبکه‌های حمل‌ونقل، بهبود شرایط کاری و ایجاد مشوق‌های اقتصادی برای رانندگان، می‌تواند از خروج نیروی کار جلوگیری کند.
لزوم بازنگری در سیاست‌ها؛ از بحران تا بازسازی
مهاجرت گسترده رانندگان کامیون از ایران به کشورهای اروپایی و کانادا، زنگ خطری برای صنعت حمل‌ونقل جاده‌ای کشور است. این پدیده که ناشی از مشکلات اقتصادی، ضعف در نوسازی ناوگان و جذابیت‌های بازار کار خارجی است، می‌تواند به کاهش توان لجستیکی و اقتصادی ایران منجر شود. با این حال، این چالش فرصتی است برای بازنگری در سیاست‌های حمایتی، بهبود شرایط کاری رانندگان و توسعه زیرساخت‌های حمل‌ونقل. تنها با اتخاذ راهکارهای جامع و هماهنگ می‌توان از بحران پیش رو جلوگیری کرد و صنعت حمل‌ونقل جاده‌ای ایران را در مسیر رشد و پایداری قرار داد.