قوانین و مقررات بیمه خودرو
اتومبیل وسیله‌ای است که تقریبا از اواخر قرن نوزدهم، به شکلی همه‌گیر وارد زندگی انسان شده و در قریب به اتفاق جوامع انسانی، بیشترین جابجایی مردم و مسافران به‌وسیله اتومبیل صورت می‌گیرد. انواع مختلف خودروها در ابعادی وسیع چنان در بطن زندگی انسان‌ها رسوخ کرده‌اند، که به‌راستی باید گفت که اینک زندگی انسان بدون بهره‌گیری از این وسیله نقلیه موتوری ناممکن است. اتومبیل در زندگی صنعتی و کشاورزی و رساندن کالا از محل تولید به بازار مصرف و داد و ستد بین‌المللی، نقشی سازنده و حائز اهمیت دارد. در واقع، یکی از ویژگی‌های بارز و مشخص قرن بیستم، پدید آمدن این وسیله نقلیه است. پدیدار شدن این وسیله نقلیه اگرچه به همراه خود رفاه، آسایش و سرعت را به ارمغان آورده، اما به همان نسبت باعث بروز مشکلات بسیار و خطرات فراوان هم شده است، زیرا خطر تصادف و برخورد با این وسیله نقلیه روبه افزایش گذاشته و تنها راه جبران و کمک به زیان‌دیدگان این پدیده و رفع یا تقلیل اثرات نامطلوب آن در زندگی آن‌ها، استفاده از بیمه است.
قانون بیمه خودرو
شرکت‌های بیمه با درک این نیاز در جوامع انسانی، طرح‌های متفاوتی برای جبران خسارتهای این حوادث ارائه داده‌اند. در بیمه اتومبیل، گاهی تعهد بیمه‌گر جبران خسارت وارد به وسیله نقلیه بیمه شده است و گاهی خسارتهای وارد به‌شخص ثالث را جبران می‌کند.
• معمولا کلیه حوادث زیان‌بار ناشی از تصادفات رانندگی، مربوط به یکی از سه حالت زیر است:
– راننده مقصر است و زیاندیده مالی و جانی کاملا بی‌تقصیر است.
– زیاندیده مقصر است و راننده کاملا بی‌تقصیر است.
– راننده و زیاندیده هر دو در ایجاد حادثه مقصر هستند.
تشخیص هر یک از سه مورد فوق، تنها برعهده مقام‌های ذی‌صلاح راهنمایی و رانندگی است و در صورت عدم توافق زیاندیده با مقصر حادثه، نتیجه‌گیری از حادثه بر اساس گزارش ماموران انتظامی، با محاکم صالحه است. ذکر این نکته لازم است که شرکت‌های بیمه برای تسویه خسارتهای سنگین به ارائه گزارش مقام‌های انتظامی که از حادثه بازدید کرده‌اند، نیاز دارند. شرکت‌های بیمه در ایران، پوشش‌های متفاوتی را در زمینه بیمه اتومبیل ارائه می‌کنند که به‌طور خلاصه به شرح زیر است:
– پوشش‌های بیمه بدنه اتومبیل
– بیمه شخص ثالث (بیمه اجباری مسوولیت مدنی دارندگان وسایل نقلیه موتوری در مقابل اشخاص ثالث)
– بیمه حوادث سرنشین
– بیمه مازاد مسوولیت مدنی دارندگان وسایل نقلیه موتوری زمینی در مقابل اشخاص ثالث (تا حد دیه)
۱- خطرهای مورد تعهد بیمه‌گر
– حوادثی که منجر به ورود خسارت به وسیله نقلیه مورد بیمه شود، مانند تصادف دو اتومبیل، برخورد وسیله نقلیه با اجسام ثابت یا متحرک، برگشتن یا سقوط اتومبیل
– آتش‌سوزی، صاعقه و انفجار وسیله نقلیه
– سرقت کلی
– خسارتهای وارد به لوازم یدکی اصلی اتومبیل که بر اساس کاتالوگ همراه اتومبیل به دارنده آن تحویل شده باشد.
– پرداخت کلیه هزینه‌های معقول و منطقی که بهمنظور نجات مورد بیمه و حمل و نقل آن به تعمیرگاه یا محل امن صورت پذیرفته باشد.
– خسارت‌هایی که در جریان حمل و نقل توسط جرثقیل، خط آهن یا سایر وسایل نقلیه به مورد بیمه وارد آید.
۲- خطرهای خارج از تعهد بیمه‌گر
خطرهای خارج از تعهد بیمه‌گر خطراتی است که چنانچه منشا بروز حادثه منجر به خسارت شود، بیمه‌گر بر اساس شرایط بیمه‌نامه متعهد جبران خسارت آن نخواهد بود، مگر اینکه برخلاف آن توافق شده باشد. این خطرات عبارت‌اند از:
– خسارتهای ناشی از کهنگی، عدم مراقبت و نگهداری و اسقاط اتومبیل.
– هرگونه آسیب و خسارت وارد به لاستیک‌ها، جز در زمانی که وسیله نقلیه به علت آتش‌سوزی خسارت دیده باشد که در این حالت فقط تا ۵۰% قیمت لاستیک به‌‌عنوان خسارت پرداخت خواهد شد.
– زیان ناشی از عدم استفاده از وسیله نقلیه از زمانی که دچار حادثه می‌شود تا زمانی که راه‌اندازی مجدد می‌شود.
– کاهش و پایین آمدن ارزش مورد بیمه بر اثر حادثه
– خطرات جنگ، شورش و انقلاب، و خسارتهای مستقیم و غیرمستقیم ناشی از انفجارهای هسته‌ای و اشعه یون‌زا
– خطرات طبیعی مانند زمین‌‌لرزه، سیل و آتشفشان
– خسارتهای عمدی بیمه‌گذار
– خسارتهای ناشی از رانندگی در حین مستی یا تحت تاثیر مواد مخدر یا آزمایش سرعت
همین‌طور بخوانید: انتقال تخفیف بیمه بدنه
• بیمه شخص ثالث
افرادی که در یک جامعه زندگی می‌کنند باید تابع قوانین و نظام‌های مقرراتی آن باشند؛ به همین دلیل، چنانچه شخصی چه از روی عمد و چه به علت بی‌احتیاطی و غفلت مرتکب عملی خلاف قانون و مقررات شود، مسوول بوده و باید به مجازات متناسب با آن بی‌احتیاطی برسد و زیان وارد اعم از مالی یا جانی را جبران کند. مسوولیت مدنی زمانی جنبه عملی به خود می‌گیرد که شخص مقصر حادثه مجبور شود زیان وارد به شخص ثالث را جبران کند. تفاوت مسوولیت مدنی با مسوولیت جزایی در این است که مسوولیت جزایی قابل بیمه‌‌کردن نیست و مغایر قوانین و عرف جوامع انسانی تلقی می‌شود.
همین‌طور بخوانید: پوشش مالی بیمه شخص ثالث
بیمه مسوولیت مدنی دارندگان وسایل نقلیه موتوری در ایران در بیست و نهم دی ۱۳۴۷ به تصویب رسید تا مسوولیت مدنی بیمه‌گذار در مقابل اشخاص ثالث در نتیجه حوادث ایجاد شده از وسیله نقلیه مورد استفاده خود را بیمه کند. بیمه مسوولیت مدنی در ایران به دو بخش عمده تقسیم می‌شود که عبارت‌اند از:
• بیمه اختیاری
بیمه اختیاری شامل بیمه‌نامه‌های دیه، بیمه مازاد ثالث و بیمه کارت سبز می‌شود که این سه نوع اخیر، سال‌ها بعد از تصویب قانون بیمه شخص ثالث توسط شرکت‌های بیمه طرح‌ریزی و ابداع شده است. با توجه به اینکه این بیمه‌نامه خسارتهای مالی و جانی وارد به اشخاص ثالث را جبران می‌کند، بر اساس شرایط بیمه‌نامه افراد زیر در قبال بیمه‌گذار، شخص ثالث شناخته نمی‌شوند:
الف. بیمه‌گذار و کلیه افرادی که مسوولیت آن‌ها مسوولیت بیمه‌گذار تلقی می‌شود
ب. کارکنان بیمه‌گذار مسوول حادثه که در حین کار و انجام وظیفه باعث بروز حادثه شده باشند
پ. همسر، پدر، مادر، اولاد و اجداد تحت تکفل بیمه‌گذار
ت. راننده‌ای که حادثه منحصرا در نتیجه خطای او ایجاد شده باشد
بیمه‌گر، مسوولیت مدنی بیمه‌گذار در قبال اشخاص ثالث را در مورد خسارتهای مالی تا مبلغ ۲۵۰۰۰ ریال و خسارتهای جانی حداکثر تا مبلغ ۲۰۰۰۰۰ ریال بیمه کرده است که در صورت بروز حادثه آن را پرداخت خواهد کرد.
از دست ندهید: خسارت بیمه بدنه در تصادف راننده مقصر و غیرمقصر
• خطرهای خارج از تعهد بیمه‌گر
خسارتهای زیر از شمول تعهدات بیمه‌گر خارج است:
– خسارتهای ناشی از جنگ، جنگ داخلی، شورش، آشوب، بلوا، انقلاب
– خسارتهای ناشی از خطرات طبیعی از قبیل سیل، زلزله، صاعقه و توفان
– خسارتهای مستقیم و غیرمستقیم ناشی از اشعه یون‌زا و رادیواکتیویته
– خسارتهای وارد به محمولات وسایل نقلیه مورد بیمه
– خسارتهای ناشی از محکومیت جزایی و پرداخت جرایم
– خسارتهای وارد ناشی از عمل متصرفین غیرقانونی وسایل نقلیه یا رانندگان فاقد گواهینامه
– خسارتهای وارد به بیمه‌گذار و کالا، اموال، ساختمان‌ها و وسایل نقلیه تحت مالکیت یا تصرف بیمه‌گذار
• بیمه حوادث سرنشین و راننده
اصولا هر تصادف، باعث بروز دو نوع خسارت می‌شود: نخست خسارت‌هایی که به اشخاص ثالث وارد می‌آید که لزوما و بر حسب قانون، مقصر حادثه ملزم به جبران آن و دیگر خسارت‌هایی است که به وسیله نقلیه مقصر حادثه، راننده و سرنشینان آن وارد می‌آید. خسارتهای دسته اول را می‌توان از محل بیمه‌نامه شخص ثالث و یا مازاد ثالث جبران کرد و خسارتهای دسته دوم خود شامل دو قسمت است که خسارتهای مالی و خسارتهای جرح و فوت از این دسته هستند. بخش نخست خسارتهای دسته دوم را می‌توان از محل بیمه‌نامه بدنه اتومبیل جبران کرد و بخش دوم آن یا باید از طریق بیمه‌نامه حوادث سرنشین جبران شود یا بیمه‌نامه دیه این‌‌گونه خسارتهای جرح و فوت را جبران کند. در این حالت چنانچه شرکت بیمه سرنشینان اتومبیل را بیمه کرده باشد، در صورت بروز خسارت جرح و فوت، آن را جبران خواهد کرد.
۱- خطرهای مورد تعهد بیمه‌گر
براساس شرایط بیمه‌نامه حوادث سرنشین، چنانچه وسیله نقلیه مورد بیمه به علت آتش‌سوزی، انفجار، واژگون‌‌شدن، منحرف‌‌شدن یا سقوط باعث بروز هر گونه خسارت جرح و فوت سرنشینان اتومبیل شود، بیمه‌گر متعهد است خسارتهای وارد را بر اساس شرایط بیمه‌نامه پرداخت کند. لازم به ذکر است که تعهد بیمه‌گر در مورد بیمه‌نامه حوادث سرنشین محدود به ظرفیت مجاز اتومبیل مورد بیمه است. در واقع بیمه سرنشین نوعی بیمه‌نامه حادثه است که در آن خطرات مورد بیمه، محدود به مواردی است که در بیمه‌نامه از آن‌ها به‌‌عنوان حوادث مشمول بیمه، نام برده شده است.
۲- خطرهای خارج از تعهد بیمه‌گر
سرنشینان وسیله نقلیه مورد بیمه در مقابل حوادث مذکور در بند تحت پوشش بیمه‌ای قرار دارند و تابع شرایط عمومی بیمه‌نامه حوادث سرنشین هستند؛ اما در صورتی که بروز و منشا حادثه یکی از خطرات ذیل باشد، بیمه‌گر تعهدی در جبران خسارت ندارد:
– خسارتهای ناشی از خطرات طبیعی مانند زلزله، سیل، توفان، صاعقه و آتشفشان که انسان در ظهور و بروز آن‌ها دست نداشته و بروز آن خارج از اراده بشر است.
– خسارتهای ناشی از جنگ، شورش، آشوب، بلوا، اعتصاب و … که معروف به خطرات اجتماعی است، قابل جبران نیست؛ مگر اینکه شرط خلاف دیگری بین طرفین قرارداد توافق شده باشد.
– خسارتهای ناشی از کاربرد وسیله نقلیه در مسابقات شرط‌بندی و آزمایش‌های رانندگی
– خسارتهای ناشی از تشعشعات رادیواکتیویته و اشعه یون‌زا
– خسارتهای وارد به سرنشینان اتومبیل چنانچه در زمان سوخت‌گیری آن ایجاد شده باشد.
اصولا خسارتهای وارد در صورتی قابل جبران است که راننده دارای گواهینامه مجاز رانندگی باشد. درصورتی که حادثه منجر به نقص عضو و از کار افتادگی سرنشینان اتومبیل شود، غرامت بر اساس جدول نقص عضو و از کار افتادگی پرداخت و تسویه خواهد شد.
• بیمه مازاد مسوولیت مدنی شخص ثالث تا حد دیه
در قانون مجازات اسلامی (دیات) که در سال ۱۳۶۱ به تصویب مجلس شورای اسلامی رسیده، قانون‌گذار دیه را بدین‌گونه تعریف کرده است: «دیه مالی است که به سبب جنایت بر نفس یا عضو به‌مجنی علیه یا به ولی یا اولیای دم او داده می‌شود».
با نگاهی به این تعریف درمی‌یابیم که دیه در واقع مجازاتی است که شرع برای قتل نفس، جرح یا صدمات بدنی دیگر برای مقصر حادثه در نظر گرفته، مشروط بر اینکه عمدی نباشد. یکی از مصادیق این تعریف و در واقع تحقق امر دیه، حوادث ناشی از رانندگی است، زیرا راننده یا دارنده وسیله نقلیه‌موتوری مسوول خساراتی است که ممکن است به علت کاربرد وسیله نقلیه به اشخاص ثالث وارد شود و بیمه شخص ثالث هم بهمنظور جبران ضرر و زیان‌های ناشی از کاربرد همین وسیله نقلیه توسط قانون‌گذار تصویب شده است.
دادگاه‌ها مقدار دیه قتل نفس یک مرد مسلمان را یکی از موارد شش‌گانه زیر که جانی در انتخاب هر یک از آن‌ها مخیر است و تلفیق آن‌ها هم جایز نیست، تعیین کرده‌اند:
– یک‌صد شتر سالم و بدون عیب که خیلی هم لاغر نباشد.
– دویست گاو سالم و بدون عیب که خیلی هم لاغر نباشد.
– یک‌هزار گوسفند سالم و بدون عیب که خیلی هم لاغر نباشد.
– دویست دست لباس سالم از حله‌های یمن
– یک‌هزار دینار مسکوک سالم و غیرمغشوش که هر دینار یک مثقال شرعی طلا به وزن ۱۸ نخود است.
– ده‌‌هزار درهم مسکوک سالم و غیرمغشوش که هر درهم به وزن ۱۲/۶ نخود نقره است.
پرداخت قیمت هریک از موارد شش‌گانه در صورت تراضی طرفین کافی است و اگر تلفیق به توان پرداخت قیمت یکی از موارد شش‌گانه باشد، کافی است.
با توجه به قوانین مصوب، شرکت‌های بیمه با در نظر گرفتن محدودیت پوشش بیمه‌ای غرامت مالی و جانی بیمه‌نامه شخص ثالث، اقدام به ارائه بیمه‌نامه‌ای مازاد با همان شرایط و چند شرط اضافی خاص کرده و آن را بیمه‌نامه مازاد ثالث (دیه) نامگذاری کردند.
اصولا شرایط عمومی این بیمه‌نامه مطابق با شرایط عمومی بیمه‌نامه اجباری مسوولیت مدنی دارندگان وسایل نقلیه موتوری زمینی در مقابل اشخاص ثالث است، اما تفاوت عمده آن با بیمه‌نامه شخص ثالث در این است که خسارتهای وارد، براساس رای محاکم صالحه قابل پرداخت است.
تعهد بیمه‌گر از لحاظ افراد زیاندیده در داخل وسیله نقلیه موتوری برابر ظرفیت مجاز اتومبیل است حال آنکه در خارج از وسیله نقلیه برای شمار افراد محدودیتی وجود ندارد.
شرکت‌های بیمه با توجه به قیمت و ارزش فعلی موارد شش گانه‌ای که محاکمه صالحه رای خود را بر آن اساس صادر می‌کنند، بیمه‌نامه‌هایی را بر حسب درخواست بیمه‌گذاران خود از مبلغ شش میلیون تا هفتاد میلیون ریال صادر می‌کنند. نرخ حق بیمه بیمه‌نامه‌های دیه توسط بیمه مرکزی ایران به شرکت‌های بیمه ابلاغ شده است.
اعمال تعهدات قابل عرضه مالی و جانی جدید به‌شرح ذیل است:
| تعهدات جانی (ریال) | تعهدات مالی (ریال) |
| ۲.۰۰۰.۰۰۰.۰۰۰ | ۵۰.۰۰۰.۰۰۰ |
| ۲.۱۰۰.۰۰۰.۰۰۰ | ۵۰.۰۰۰.۰۰۰ |
| ۶۰.۰۰۰.۰۰۰ | |
| ۲.۲۰۰.۰۰۰.۰۰۰ | ۵۰.۰۰۰.۰۰۰ |
| ۶۰.۰۰۰.۰۰۰ | |
| ۷۰.۰۰۰.۰۰۰ | |
| ۲.۳۰۰.۰۰۰.۰۰۰ | ۵۰.۰۰۰.۰۰۰ |
| ۶۰.۰۰۰.۰۰۰ | |
| ۷۰.۰۰۰.۰۰۰ | |
| ۸۰.۰۰۰.۰۰۰ | |
| ۲.۴۰۰.۰۰۰.۰۰۰ | ۵۰.۰۰۰.۰۰۰ |
| ۶۰.۰۰۰.۰۰۰ | |
| ۷۰.۰۰۰.۰۰۰ | |
| ۸۰.۰۰۰.۰۰۰ | |
| ۹۰.۰۰۰.۰۰۰ | |
| ۲.۵۰۰.۰۰۰.۰۰۰ ۳.۰۰۰.۰۰۰.۰۰۰ | ۵۰.۰۰۰.۰۰۰ |
| ۶۰.۰۰۰.۰۰۰ | |
| ۷۰.۰۰۰.۰۰۰ | |
| ۸۰.۰۰۰.۰۰۰ | |
| ۹۰.۰۰۰.۰۰۰ | |
| ۱۰۰.۰۰۰.۰۰۰ |