در یک روز بارانی، شاهد یک صحنه تصادف بودم. یک پیکان بار مدل ۶۱، سپر و گلگیر عقب یک فیدلیتی صفر کیلومتر را از حیز انتفاع ساقط کرده بود. جفت لاستیک‌های پیکان بار مثل آینه صاف بود.

جمع‌آوری و حذف خودروهای فرسوده از سطح خیابان‌ها و جاده‌ها، یکی از مشکلات اساسی بخش حمل و نقل کشور به شمار می‌رود. طرح‌های “نوسازی ناوگان فرسوده”، تاکنون چندان موفقیت‌آمیز عمل نکرده‌اند. اصلی‌ترین دلیل این عدم موفقیت، به کمبود منابع مالی مورد نیاز نسبت داده شده‌است. چون نیک بنگریم، منابع مالی کم نیست، اما به جای آنکه صرف رفع علت‌ها شود، مصروف تسکین معلول‌ها می‌گردد. با توجه به ظرفیت تولید شرکت‌های خودروسازی، همه ساله به طور متوسط یک میلیون خودرو به ناوگان خودرویی در حال تردد کشور اضافه می‌شود. این در حالی است که تنها تعداد بسیار اندکی خودرو، در طول سال از چرخه تردد خارج می‌شود. این انباشتگی روزافزون، هزینه‌های فراوانی را به کشور تحمیل می‌کند.

انباشتگی خودرو، باعث می‌شود که شهرداری‌ها، همه ساله بخش اعظمی از بودجه خود را صرف احداث بزرگراه‌ها، خیابان‌ها و پارکینگ‌های جدید نموده و طرح‌های تعریض معابر و ایجاد تقاطع‌های غیر همسطح، همواره در دستور کار باشد. قسمتی از این بودجه می‌تواند به حذف خودروهای فرسوده اختصاص یابد.

خودروهای فرسوده، از مهمترین عوامل آلودگی هوای شهرها به‌شمار می‌رود. همه ساله صدها میلیارد ریال، صرف مقابله با آلودگی هوا و خسارات ناشی از آن می‌شود. قسمتی از این منابع می‌تواند در طرح‌های نوسازی ناوگان فرسوده هزینه گردد.

خودروهای فرسوده، سوخت هدر می‌دهند. دولت همه ساله هزینه‌های گزافی را به یارانه سوخت اختصاص می‌دهد که در حقیقت باید بخش اعظمی از آن را صرف اسقاط کردن این خودروها نماید. در بسیاری از تصادفات، فرسوده بودن خودروی مقصر، علت اصلی تصادف تشخیص داده می‌شود. جبران خسارات ناشی از تصادفات هزینه‌های سربار زیادی را به صنعت بیمه و بخش درمان کشور تحمیل می‌کند که با محدود شدن تعداد خودروهای فرسوده، این هزینه سربار قابل صرفه‌جویی خواهد بود.

از سوی دیگر، حذف خودروهای فرسوده با مشکلات قانونی و اجرایی مختلفی نیز روبرو است. اول اینکه در حال حاضر، تعریفی رسمی، روشن و کارگشا از “خودروی فرسوده” وجود ندارد. تنها تعریف در دسترس، تعریف نیروی انتظامی است که خودرویی را فرسوده می‌داند که “در سه بار تلاش، موفق به کسب تاییدیه مراکز معاینه فنی نگردد”. این تعریف احتمالا برای مقابله با معضل خودروهای فرسوده، چندان کارساز نخواهد بود.

اگر از جزییات اجرایی صرف‌نظر کنیم، مطابق مصوبات قانونی می‌بایستی ۱۰ درصد از ظرفیت تولید خودروهای سواری کشور، به کسانی تعلق گیرد که یک خودرو فرسوده را به صورت رسمی و قطعی اسقاط نمایند. ۱۰ درصد، سهم بسیار اندکی است. مطابق نظرات کارشناسی، میزان نیاز واقعی کشور به خودروی جدید، سالانه حداکثر ۱/۵ میلیون دستگاه است که ظرفیت تولید شرکت‌های خودروسازی در سال‌های پیش رو به همین میزان ارتقا خواهد یافت. از این رو برای حفظ تعادل، در سال‌های آتی بایستی سازوکاری اندیشه شود که به ازای هر خودروی تولیدی، یک خودروی فرسوده از چرخه تردد خارج شود.

اسقاط قانونی و قطعی یک خودروی فرسوده، فرآیندی زمانبر است و نیازمند اخذ استعلامات و تاییدیه‌های مختلف از مراجع ذیصلاح است. این فرآیند معمولا بین دو تا سه ماه زمان می‌برد. بی‌شک با این فرآیند زمانبر، نمی‌توان تعداد زیادی خودروی فرسوده را اسقاط نمود. افزایش و تجهیز مراکز اسقاط خودرو، یکی از پیش نیازهای اساسی برای سرعت بخشیدن به این فرآیند می‌باشد.

با توجه به مطالب پیشگفته، حل معضل خودروهای فرسوده در وهله اول، نیازمند یک اتحاد بین دستگاهی و در وهله دوم محتاج تامین زیرساخت‌های قانونی و اجرایی مورد نیاز می‌باشد.

نویسنده: مهرداد وفا