آموزش تعویض دنده در رانندگی
رانندگانی که تازه وارد عرصه رانندگی می‌شوند شاید به روش صحیح و حرفه ای تعویض دنده خودروهای گیربکس دستی و اتوماتیک آشنایی نداشته باشند. اگر شما هم جزو این دسته هستید و به تازگی با اصول رانندگی آشنا شده اید، با مطالعه دقیق و کامل این بخش روش صحیح تعویض دنده و انتخاب سرعت مناسب برای تعویض دنده را آموزش ببینید.
آشنایی اولیه با دنده
هر دنده ای دامنه حرکت و سرعت موثری دارد کــه به دامنه دور موتور آن اتومبیل بستگی دارد. هر چه دور موتور بیشتر باشد، خودرو شما سریعتر می‌تواند به نقطع تعویض دنده برسد. در بین سرعت‌های کاربردی یک موتور , دامنه موثری وجود دارد که به آن ” دامنه نیرو ” می‌گویند. این بازه زمانی است که سریعترین سرعت گیری در آن انجام می‌گیرد. اغلب گیربکس‌ها به نحوی طراحی شده‌اند کــه بازه‌های مشترک نیرویی در دنده‌های مختلف را فراهم می‌آورد. با دانستن نحوه صحیح تعویض دنده، می‌توانید در امتحان رانندگی گواهینامه نیز با موفقیت بیشتری ظاهر شوید.
تنظیم دور موتور
نرم تعویض کردن دنده به واقع یکی از اساسی‌ترین روش‌هایی است که بسیاری از رانندگانی حتی در مسابقات شرکت می‌کنند از آن اطلاع کامل نداشته و به واقع از اعمال آن در رانندگی ناتوان هستند.
تعویض دنده؛ چه زمانی دنده را عوض کنیم ؟
هر دنده ای دامنه حرکت و سرعت موثری دارد، که به دامنه دور موتور آن خودرو بستگی دارد؛ بنابراین زمان تعویض دنده در ماشین های مختلف متفاوت است و راننده خود باید تشخیص دهد چه زمانی دنده ماشین خود را عوض نماید. ضمنا زمان تعویض دنده در مسیرهای مختلف مانند مسیرهای صاف، سربالایی و سر پاینی ها متفاوت خواهد بود .
هنگامی که با دنده یک خودرو شروع به حرکت می کنید و گاز می‌دهید شتاب خودرو تا حدی زیاد میشود اما بعد ثابت باقی میشود و گاز دادن زیاد سبب میشود تنها دور موتور بالا برود و زوزه بکشد. با این کار به موتور و گیربکس آسیب می‌رسد. این مسئله در دنده های دیگر خودرو نیز به همین شکل صدق می‌کند.
برای بالا بردن عمر قطعات موتور و گیربکس باید بهترین مصرف سوخت را داشته باشیم، باید زمان تعویض دنده‌ها را نسبت به سرعت خودرو بدانیم. زمان تعویض دنده ها نسبت به سرعت خودرو به شرح زیر می‌باشد:
- از ۰ تا ۲۵ کیلومتر در ساعت دنده ۱
- از ۲۵ کیلومتر تا ۵۰ کیلومتر در ساعت دنده ۲
- از ۵۰ کیلومتر تا ۷۵ کیلومتر در ساعت دنده ۳
- از ۷۵ کیلومتر تا ۱۰۵ کیلومتر در ساعت دنده ۴
- از ۱۰۵ کیلومتر به بالا دنده ۵
نکات و روش های صحیح و حرفه ای تعویض دنده
دسته دنده را صحیح بگیریم
گرفتن دسته دنده از اصول اولیه رانندگی حرفه‌ای است دنده هایی کــه از شما دور است ( دنده های ۱ , ۳ و ۵ ) را با کف دست هول دهید و دنده‌های کــه نزدیک شما قرار دارند ( دنده های ۲ , ۴ , ۶ ) را با ۴ انگشت خود بکشید. به این نکته توجه کنید کــه در هیچ شرایطی نباید کتف شما از صندلی جدا شود . از روش های نامتعارف هنگام تعویض دنده استفاده نکنید و همیشه و در همه حال بخاطر داشته باشید کــه خودرو با کدام دنده در حال حرکت است.
در هر حالت از وضعیت دنده خود مطلع باشید و بدانید که با کدام دنده خودرو در حال حرکت هستید. شاید این مطلب ساده به نظر بیاید اما زمانی که شما با سرعت رانندگی می کنید تمامی این موارد حیاتی هستند.
دنده سبک و سنگین چیست؟
قبل از هر چیزی باید بدانیم که منظور از دنده سبک و سنگین چیست. دنده سبک به دنده‌هایی گفته میشود که برای گاز دادن و سرعت گرفتن از آنها استفاده میشود؛ همان دنده‌هایی که در جاده‌های بین شهری، اتوبان‌ها و آزادراه‌ها به کار می‌بریم. دنده‌های سبک فاقد قدرت زیادی هستند و تنها برای افزایش سرعت به کار می‌روند. . ولی در مقابل، دنده های سنگین شامل دنده‌های ۱ و ۲ قدرت زیادی دارند و معمولا در جاده‌های شیب‌دار استفاده می‌شوند. دکر این نکته هنگام شروع به حرکت هم ناچار به استفاده از این دنده‌ها می‌باشیم. دنده‌های سنگین با قدرت زیادی که دارند، امکان بالا رفتن خودرو از جاده‌های سربالایی را فراهم می‌کنند و در جاده‌های سرپایینی، مانع از شتاب گرفتن بیش از حد خودرو می‌شوند.
تعویض و سبک کردن دنده
در تعویض دنده برای سبک سازی آن مثلا از دنده یک به دنده ۲, راحت تر و کم دغدغه تر از سنگین کردن می باشد؛ تنها کافی است با بازی کردن پدال گاز دور موتور را برای دنده بعدی آماده کنید و دنده ها را در حداکثر دامنه نیرویی خود تعویض کنید.
تعویض و سنگین کردن دنده
شما در دو شرایط می‌توانید دنده را سنگین کنید که عبارت است از :
- هنگامی که ماشین با دور موتور کمتر از بازه اعمال نیرو مورد نیاز در حال حرکت باشد، در اینگونه موارد دنده را سنگین کنید. اگر با دنده ۳ در حال حرکت هستید پا را روی کلاچ بگذارید و دنده را از ۳ به ۲ بیاورید و بعد پا را روی پدال گاز فشار دهید و دور موتور را تنظیم کنید؛ حالا پایتان را از روی کلاچ بردارید.
- هنگامی که سرعت شما زیاد است و به پیچ نزدیک می‌شوید برای عبور از پیچ باید دنده را سنگین کنید، اگر با سرعت نزدیک پیچ می شوید و خودرویتان بر روی دنده ۳ است اقدام به گرفتن ترمز کنید و دنده را از ۳ به دنده ۲ تغییر دهیدو پا را از روی کلاچ به آرامی بر دارید. هنگامی که شما ترمز می‌کنید به علت ترمز موتور، وزن بیش از پیش به جلو منتقل شده و وارد پیچ می شوید.
سرعت مناسب برای تعویض دنده
زمانیکه با خودرو در حال حرکتیم و دور موتور به ۳۰۰۰ دور در دقیقه می‌رسد اگر صدای موتور فول شده باشد باید دنده را عوض کنیم و یک دنده بالاتر ببریم . برای این کار می توانید از کیلومتر شمار استفاده کنید. هنگامی که با دنده ۳ و سرعت ۷۰ کیلومتر در حال حرکت هستید با ترمز کردن سرعت شما به۵۰ کیلومتر می‌رسد، پس نیازی به جابجایی دنده و کم کردن آن ندارید زیرا شروع دنده ۳ از ۵۰ کیلومتر است.
اگر با دنده ۳ در حال حرکت هستید و ناگهان ترمز کردید، سرعت شما به ۳۵ کیلومتر رسید باید دنده را عوض کنید و از ۳ به ۲ بیاورید. در این مواقع دنده سخت جا خواهد خورد و گیر بکس صدا خواهد کرد زیرا سرعت به شروع سرعت دنده ۲ که ۲۵ کیلومتر می باشد نرسیده است. بنابراین باید همزمان با کم کردن دنده تک گاز بدهیم تا دور موتور با سرعت ماشین برابر شود و دنده راحت‌تر جا بخورد.
از دست ندهید: قوانین راهنما زدن در آزمون رانندگی و رانندگی اصولی
موارد استفاده از دنده سنگین
به دنده های فرد خودروهای سواری به دلیل اینکه از نیروی بسیار بالایی برخوردار هستند، دنده های قدرتی و یا سنگین گفته می شود و هر جا که برای حرکت خودرو به قدرت زیاد نیاز باشد از آنها استفاده می شود مانند:
- سربالایی های تند
- در سرازیری های تند
- جهت کاهش استفاده از ترمز و کنترل بهتر فرمان و کنترل سرعت
پریدن از روی دنده‌ها
در هنگام رانندگی موارد زیادی پیش می‌آید که لازم است از روی یک دنده بپریم و آن را نادیده بگیریم. این اتفاق در هنگام ترمز کردن خیلی رواج دارد و برعکس در هنگام سرعت گرفتن اصلا کار درستی نخواهد بود. معمولا زمان‌هایی که به طور ناگهانی ترمز می‌کنیم، لازم است تا دنده را مثلا از ۵ به ۲ کاهش دهیم. انجام دادن این کار پشت سرعت‌گیرها و چراغ قرمزها رواج دارد. اما نباید هنگام اضافه کردن سرعت، آن‌قدری گاز بدهیم که نیاز باشد یک دنده از بین برود و مستقیم به دنده بعدی برویم. خیلی از راننده‌ها هستند که وقتی شروع به حرکت از دنده ۱ می‌کنند آن‌قدر گاز می‌دهند تا بدون نیاز به استفاده از دنده ۲ یک‌راست به سراغ دنده ۳ بروند. این کار به موتور و گیربکس خودرو فشار وارد می‌کند و مصرف بنزین را هم به شدت افزایش می‌دهد. به همین دلیل بهتر است دنده‌ها را با همان ترتیبی که شناخته شده‌اند افزایش دهیم تا خودروی سالم‌تری داشته باشیم.
استفاده از حداکثر توان برای تعویض دنده
این روش در حالت کوروس گذاشتن و تعویض دنده اسپرتی کاربرد دارد. برای انجام این نوع تعویض دنده به موتور در دنده‌های مختلف تا جایی گاز می‌دهیم که دوربه محدوده حداکثر توان(نه لزوما خط قرمز) برسد، بعد عمل تعویض دنده را انجام می‌دهیم مثلا در این حالت برای خودروی پراید حوالی پنج هزار دور بردقیقه ودر پژو۲۰۶حوالی ۵۳۰۰ دور بر دقیقه عمل تعویض دنده انجام میشود. در این حالت بیشترین شتاب را خواهیم داشت، اما اگر بیش از محدوده بیشینه توان موتور گاز بدهیم، چون توان موتور افت می‌کند. کار بیهوده‌ای انجام داده‌ایم و علاوه بر این که به موتور فشار زیادی وارد میشود، احتمال قطع لایه نازک روغن در یاتاقان و در نتیجه یاتاقان زدن موتور زیاد میشود. از این رو در این روش، مصرف سوخت خودرو بیش از حالت استاندارد است و برای رانندگی معمولی پیشنهاد نمی‌شود.
استفاده از بیشینه گشتاور جهت تعویض دنده
در این روش که بیشتر در داخل شهر و در مسیرهای هموار استفاده میشود با رسیدن دور موتور به محدوده بیشترین گشتاور موتور (در پراید ۲۵۰۰، در پژو ۲۰۶، ۳۴۰۰دور بر دقیقه) عمل تعویض دنده انجام شده که باعث کاهش مصرف سوخت نیز میشود. در این روش قطعات موتور به علت عدم استفاده کامل از محدوده بهینه موتور (بین حداکثرگشتاور تا حداکثرتوان) دچار فرسودگی زود هنگام می‌شوند. از این روش بیشتر راننده های تاکسی استفاده می کنند. اما روش سومی نیز پیشنهاد میشود که مابین این دو روش ذکر شده است و در عین حالی که سوخت موتور بهینه است، عملکرد آن نیز در بهترین حالت خواهد بود. برای انجام آن، بعد از هر تعویض دنده(سبک یا سنگین کردن دنده) دور موتور باید در محدوده حداکثر گشتاور خود قرار گیرد. بعد از هر تعویض دنده، به دلیل وجود نسبت دنده های مختلف در گیربکس، دیفرانسیل و تبدیل نسبت دور گشتاور توسط دیگر اعضای سیستم انتقال قدرت، این نسبت در دنده های مختلف بسته به نوع تعویض دنده کم یا زیاد میشود.